نگاهی بە آمار حوادث شغلی در آینە آمارهای منتشر شدە در دورە ۱۴۰۳

بخش نخست

حوادث کاردر میهن ما در کنار دهها مشکل رنگ و وارنگ به معضلی جانکاه برای کارگران و زحمتکشان مبدل شده است، برای بررسی علل و ارائه راهکار جهت فایق آمدن بر این مشکل ابتدا این حوادث را از منظر آماری مورد بررسی قرار داده‌ایم در ادامه نیز جهات دیگر این موضع را مورد کند و کاش قرار خواهیم داد

بر اساس گزارش «هرانا / مجموعه فعالان حقوق بشر» در بازه‌ی ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۳ تا ۷ اردیبهشت ۱۴۰۴

تفکیک نوع حوادث (علل)

بر اساس گزارش گزارشگر حقوق کار که اطلاعات هرانا جمع‌آوری کرده است، تقسیم‌بندی علل حوادث کار به شکل زیر است:

  سقوط از ارتفاع: ۲۲.۶۳ درصد

تصادف (حادثه رانندگی یا وسایل نقلیه):  ۱۴ درصد

آتش‌سوزی:  ۱۰.۵۷  درصد

اصابت جسم سخت:  ۱۰.۳۷ درصد

مسمومیت:  ۸.۸۵ درصد

حوادث مرتبط با معادن:  ۷.۶۲ درصد

گاز گرفتگی:  ۶.۴۲ درصد

حوادث در کارخانجات:  ۶.۳۹ درصد

برق‌گرفتگی:  ۶.۱۹ درصد

حوادث ساختمانی:  ۲.۴۶ درصد

حوادث چاه:  ۲.۳۰ درصد

انفجار:  ۰.۸۱ درصد

پتروشیمی و پالایشگاه:  ۰.۴۹ درصد

حوادث نامشخص:  ۰.۲۳ درصد

دودگرفتگی:  ۰.۱۹ درصد

حوادث کشاورزی:  ۰.۱۳ درصد

غرق‌شدگی:  ۰.۱۳ درصد

نکات مهم و ملاحظات

منبع آماری غیررسمی بودن بخشی از آمار
بسیاری از این اعداد از گزارش رسانه‌ای (هرانا) و «مجموعه فعالان حقوق بشر» آمده‌ است؛ یعنی ممکن است پوشش کامل تمام حوادث کار در سراسر کشور را نداشته باشد.

تفاوت آمار نهادهای مختلف
آمار پزشکی قانونی، تأمین اجتماعی و نهادهای مدنی ممکن است با هم تفاوت داشته باشند، چون همه حوادث کار ثبت نمی‌شوند یا به صورت کامل گزارش نمی‌شوند. مثلاً مرکز پژوهش‌های مجلس و سازمان تأمین اجتماعی گزارش‌هایی دارند که آمارشان با آمار گزارش‌شده توسط نهادهای مدنی تفاوت دارد.

ضعف نظارت و ایمنی محیط کار
گزارش‌ها تأکید دارند که «فقدان ایمنی محیط کار» یکی از علت‌های اصلی این حوادث است و به نظر می‌رسد مشکلات ساختاری (نظارت، آموزش ایمنی، تعهد کارفرمایان) جدی‌اند.

اهمیت انفجارها و حوادث خاص
به عنوان مثال، در گزارش هرانا به انفجار در «معدن زغال‌سنگ طبس» اشاره شده که منجر به تلفات زیاد شد (۵۲ کشته و بیش از ۲۰ مصدوم بر اساس گزارش‌ها) و همچنین انفجار در اسکله شهید رجایی بندرعباس که قربانیان آن کارگران بودند.

 متأسفانه آمار رسمی بسیار دقیق و تفکیک‌شده حوادث کار در ایران برای «سال ۱۴۰۴» در منابع عمومی (وزارت تعاون، کار، تأمین اجتماعی، پزشکی قانونی) به شکلی شفاف و به‌روز منتشر نشده‌است (تا جایی که ما  بررسی کردم). اما می‌توان تحلیلی از آنچه موجود است را به همراه شکاف‌های آماری ارائه دهیم:نچه آمار «رسمی / نیمه‌رسمی» برای حوادث کار در ایران نشان می‌دهد (مرتبط با سال‌های نزدیک به ۱۴۰۴)

 

آمار پزشکی قانونی، مرگ‌ و میر ناشی از حوادث کار

بر اساس گزارش هرانا، در سال ۱۴۰۳، «یک‌هزار و ۹۸۶ نفر» بر اثر حوادث محیط کار جان خود را از دست داده‌اند.

بیشترین علت مرگ در محیط کار در آن سال، «سقوط از بلندی» بوده است (۹۵۷ نفر، یعنی تقریباً ۴۲٪ کل فوتی‌ها).

سایر علل مرگ در حوادث کار در آن گزارش به ترتیب: اصابت جسم سخت (۳۹۹ نفر)، برق‌گرفتگی (۲۸۳ نفر)، سوختگی (۱۱۸ نفر)، کمبود اکسیژن (۴۰ نفر) و سایر عوامل (۱۸۹ نفر).

از نظر جغرافیایی، استان‌های با بیشترین فوتی در حوادث کار: تهران، اصفهان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و مازندران.

 آمار مصدومان حوادث کار

طبق همان گزارش هرانا، در سال ۱۴۰۳، تعداد مصدومان حوادث کار به «۲۶٬۵۴۸ نفر» رسیده است.

از این تعداد، ۱٬۵۱۸ نفر زن بوده‌اند و بقیه مرد.

اظهارات وزارت بهداشت

معاون بهداشت وزارت بهداشت اعلام کرده است که سالانه حدود ۱۰٬۰۰۰ کارگر بر اثر حوادث شغلی فوت می‎کنند.

اگر این عدد معادل باشد، یعنی روزانه حدود ۲۶–۲۷ کارگر بر اثر حوادث ناشی از کار جان می‎دهند.

این آمار (۱۰‌هزار نفر) بسیار بالاتر از آمار فوتی پزشکی قانونی (~ ۱٬۹۸۶ نفر در ۱۴۰۳) است، که نشان‌دهنده شکاف قابل توجه بین آمار «رسمی – پایین‌تر» و «ادعاهای بعضی مسئولان – بالاتر» است.

ملاحظات کارشناسی و حقوق کارگری

برخی فعالان کارگری و حقوقدانان معتقدند آمار رسمی وزارت کار یا تأمین اجتماعی فقط بخشی از کارگران (مثلاً کارگران بیمه‌شده) را پوشش می‌دهد و بسیاری از کارگران بدون بیمه یا غیررسمی در آمارها ظاهر نمی‌شوند.

عضو کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران گفته که آمار فوتی‌ها از حوادث کار ممکن است «کاهش داده شود» (مثلاً برخی فوتی‌ها با توافق کارفرما و خانواده در آمار نیایند).

رئیس انجمن متخصصین بهداشت حرفه‌ای گفته است که حوادث شغلی دومین عامل مرگ در کشور است، ولی «آمار بیماری‌های شغلی» به درستی برآورد و منتشر نمی‌شود.

تحلیل شکاف‌ها و محدودیت‌ها

ناپوشش کارگران غیررسمی: بخش بزرگی از کارگران ایران ممکن است بیمه تأمین اجتماعی نداشته باشند یا در کارگاه‌هایی ثبت نشده باشند، که باعث می‌شود آمار تأمین اجتماعی آمار واقعی تمام حوادث کار را نشان ندهد.

اختلاف بین نهادها: آمار پزشکی قانونی، وزارت کار و وزارت بهداشت با هم تفاوت دارد؛ این اختلاف می‌تواند به دلیل تفاوت در تعریف «حادثه کار»، ثبت یا گزارش‌دهی باشد.

زیرا عدم شفافیت و ضعف نظارت: فعالان کارگری تأکید دارند که نظارت ایمنی در بسیاری از کارگاه‌ها ضعیف است و آموزش ایمنی لازم و بازرسی کافی وجود ندارد.

آمار غیرمنتشر شده یا دیر منتشرشده: ممکن است آمار کامل ۱۴۰۴ هنوز به صورت گزارش تفصیلی عمومی از همه نهادهای مرتبط (پزشکی قانونی، تأمین اجتماعی، وزارت کار) منتشر نشده باشد، یا بخشی از آن محرمانه باشد.

جمع‌بندی

آمار رسمی (مخصوصاً پزشکی قانونی) نشان می‌دهد در سال‌های نزدیک به ۱۴۰۴، تعداد مرگ‌ومیر ناشی از کار حدود ۲ هزار نفر در سال بوده است (۱۴۰۳: ۱٬۹۸۶ نفر).

تعداد مصدومان کار نیز چند ده هزار نفر در سال است (۱۴۰۳: ~ ۲۶٫۵ هزار نفر) بر اساس گزارش هرانا.

اما آمار اعلام‌شده توسط معاون وزارت بهداشت بسیار بالاتر است (۱۰ هزار فوتی در یک سال) و این اختلاف نشان‌دهنده شکاف جدی در ثبت و گزارش حوادث کاری است.

به نظر می‌رسد بخش زیادی از حوادث کار رخ دادە ‌گزارش مد نظر «پنهان‌مانده» است، خصوصاً در کارگاه‌های غیررسمی و کارگران بدون بیمه ملحوظ نشدە باشد .

بهروز فدائی ـ 30 نوامبر 2025