سوال- حمله به کوی دانشگاه در 18 تیر 78 و رویدادهای پس از آن، یکی از وقایع مهم تاریخ جنبش دانشجویی ایران به حساب می آید. انعکاس رخداد 18 تیر 78 در فضای سیاسی و عمومی امروز ایران چیست؟
فاجعه حمله به کوی دانشگاه تهران در تیر ۷۸ و سرکوب جنبش اعتراضی بعد از آن از پرونده های مهم ملی است که کماکان در محکمه وجدان عمومی باز بوده و دادخواهی برای آن جریان دارد. زخم آن بر پیکره جنبش دانشجویی هنوز ترمیم نشده است. اما به هر حال دیگر یک رویداد تاریخی است و در اکنون و آینده پراتیک سیاست و کنش جنبش دانشجویی جایی ندارد. بیشتر موقعیت آئینی و نمادین در فعالیت‌ها و توجهات نسل فعالان دانشجویی کنونی دارد. البته منبع الهامبخش نیز چه برای جنبش دانشجویی و چه کارزارهای سیاسی مردمی نیز محسوب می‌شود. آن رویداد مهم نشانه پیوند دانشگاه و مردم در سنت سیاست ورزی ایران در قرن گذشته است که کماکان به صورت بالقوه ظرفیت آن در حال و آینده و تقویت گذار به دمکراسی وجود دارد. پیامد ماندگار حرکت اعتراضی ۱۸ تیر قدرت بالقوه خیزش مردمی است که می تواند به یک باره معادلات قدرت را تغییر دهد.
سوال دو- آیا تفاوتی میان اعتراضات دانشجویی در روزهای اول (18 و 19 و 20 تیر 78) با روزهای بعد (21 و 22) در تهران وجود دارد؟ آیا آن اعتراضات دانشجویی در تیرماه 78 علیه ساختار حکومت بود یا علیه چند تصمیم حکومتی؟
اعتراضات در شب ۱۸ تیر و فردای آن حالت خودجوش داشت و در بستر جنبش اصلاحی دوم خرداد و شکاف بین اصلاح‌طلبان و محافظه‌کاران بر سر دفاع از آزادی های مطبوعاتی شکل گرفت. شروع گرد همایی دانشجویان کوی دانشگاه تهران اعتراض به تعطیلی روزنامه سلام بود که با ورود گروه های فشار و برخورد خشن شدید فرمانده وقت پلیس تهران بزرگ رادیکال شده و به شعارهایی علیه خامنه‌ای گسترش یافت. دفتر تحکیم وحدت و انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران از روز شنبه ۱۹ تیر وارد شدند و تا ۲۱ تیر برنامه هایی را به صورت سازمان یافته در قالب تجمع و تحصن برگزار کردند. این حرکت سازماندهی جنبش اعتراضی به یورش وحشیانه به کوی دانشگاه تهران و تقاضا برای دفاع از کیان دانشگاه و مجازات آمران و عاملان و توقف طرح محدود کننده مطبوعات در مجلس پنجم شورای اسلامی و رفع توقیف ازروزنامه سلام بود. در واقع از ۱۹ تیر حرکت اعتراضی سطح و اندازه گسترده‌ای پیدا می‌کند. این عامل محصول سازماندهی دفتر تحکیم وحدت برای آوردن دانشجویان از تمامی دانشگاه های تهران به دانشگاه تهران از یک سو و از سوی دیگر دعوت از مردم برای پیوستن بود که با توجه به جایگاه شناخته شده تحکیم در سطح شهر تهران با استقبالی به مراتب فراتر از انتظار مواجه شد. اما جریانی که در متن حرکت خودجوش اولیه با تلاش فرخ شفیعی و حرکت اعتراضی سازمان‌یافته دفتر تحکیم وحدت قرار داشت و حمایت اکثریت حاضران در ان حرکت اعتراضی رویکرد رفورمیستی در آن مقطع داشتند و خواهان تغییراتی در فرماندهی نیروی انتظامی در چارچوب تقویت حاکمیت قانون، رعایت آزادی ها و توانمند شدن جامعه مدنی و دفاع از استقلال دانشگاه و محافظت از جنبش دانشجویی در برابر سرکوب حکومتی بودند. لبه اصلی اعتراض خامنه‌ای، فرماندهی نیروی انتظامی، نهادهای غیرانتخابی و گروه های فشار بودند. البته ضعف عملکرد سید محمد خاتمی و دولت هفتم مشکل ساز شد اما مسئولان وزرات علوم و کشور فعالانه در حمایت از جنبش اعتراضی ۱۸ تیر حضور داشتند. اگرچه دولت اصلاحات از اول موافق حضور تحکیم در سازماندهی اعتراضات نبود. تحکیم در این خصوص علی رغم مخاطرات و دشواری فعالیت در فضای احساسی بوجود امده بر اساس مسئولیت خود پیرامون دانشگاه و جنبش دانشجویی وارد عرصه شد. بعدها نهادهای اطلاعاتی و امنیتی تحکیم به تحکیم حمله می کردند که باعث شکل گیری اعتراض گسترده مردمی در جریان ۱۸ تیر ۷۸ شدند، چون تشکلی داخل نظام محسوب می شدند، نهادهای اطلاعاتی و نظامی نتوانستند جلوی بروز خشم و نارضایتی گسترده را بگیرند که به زعم آنها برای نظام هزینه ایجاد شد. اگر تحکیم ورود پیدا نمی کرد به احتمال زیاد بعد از جمعه ۱۸ تیر اعتراضات به جز جمع های پراکنده کوچک جمع می شد و بزرگترین خیزش اجتماعی مردمی بعد از سال ۶۰ در تهران بروز نمی‌یافت. البته مسئولان وقت دفتر تحکیم وحدت نیز انتظار چنین استقبال گسترده ای از سوی مردم را نداشتند. رسانه‌های مستقل و اصلاح‌طلب نیز در شکل گیری آن حرکت اعتراضی بزرگ نقش زیادی داشتند. منتهی چون حرکت واکنشی بود و بین جمعی که از بیرون پیوسته بود با اکثریت دانشجویان هماهنگی بالا در خصوص مطالبات وجود نداشت و عوامل دیگری چون عملکرد انفعالی خاتمی، ضعف کار جمعی ونارسایی ها در فرهنگ اعتراضات سیاسی درایران باعث شد تا آن فرصت بزرگ در نهایت در سایه تشتت ایجاد شده برای تحمیل عقبنشینی دیگر به نهاد ولایت فقیه در ادامه قتل های زنجیره‌ای از دست برود.
سوال سه- اعتراضات دانشجویی در 20 تیر در دانشگاه تبریز برگزار شد مطالبات دانشجویان چه بوده و چرا به شدت سرکوب شدند؟
همزمان با ورود دفتر تحکیم وحدت در اعتراض به شکسته شدن کیان دانشگاه که بر مبنای تصمیم شورای تهران این تشکل دانشجویی بود. انجمن های اسلامی دانشجویان در شهرستان‌ها که عضو تحکیم بودند نیز عمدتا در شهرهای بزرگ کشور تجمع اعتراضی برگزار کردند. همه آنها کمابیش با حمله نیروهای انتظامی و امنیتی و گروه‌های فشار مواجه شدند. منتهی اعتراض در دانشگاه تبریز با خشونت زیادی روبرو شد. انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تبریز برگزار کننده تجمع اعتراضی بود که خیلی سریع با یورش گروه های فشار و نیروهای انتظامی به درگیری شدید کشیده شد. با تیراندازی ماموران انتظامی و بسیج فضا از حالت عادی بیرون آمده و باعث کشته شدن یک نفر و زخمی شدن چند نفر دیگر شد. دلیل این اتفاق را باید در فضای خاص امنیتی شهر تبریز و نگاه نیروهای محافظه کار جستجو کرد و همچنین سطح و گستره بالای حرکت اعتراضی دانشجویان و استقبال مردم تبریز که باعث وحشت آنها شده بود.
سوال چهار- در وضعیتی که حاکمیت همچنان هزینه فعالیت های سیاسی دانشجویان را بالا نگه داشته است تا از فعالیت سیاسی فاصله بگیرند؛ جنبش دانشجویی امروز در چه وضعیتی به سر می برد؟ دغدغه ها و مطالبات دانشجویان در حال حاضر چه می باشند؟
شرایط امروز دانشگاه‌ها و فعالان دانشجویی با دهه هفتاد و هشتاد شمسی خیلی متفاوت است. نوع نگاه به سیاست در نسل‌های کنونی تغییر پیدا کرده است. پرداختن به دلایل آن خارج از حوصله این مصاحبه است. اما تلاش برنامه ریزی شده و تمهیدات امنیتی سخت و نرم حکومت در سیاست زدایی در دانشگاه ها و افزایش هزینه کنش انتقادی در دانشگاه ها نقش زیادی در وضعیت کنونی دارند. الان یک فعال دانشجویی به راحتی توسط نهادهای امنیتی تهدید می شود که خروج از خطوط قرمز به احکام حبس حداقل سه چهار ساله منتهی می شود. این تهدید جدی است و طبیعتا استمرار کنش گری انتقادی را دشوار می کند. تقریبا آستانه تحمل نظام برای کنش های سیاسی اعتراضی ساختارشکنانه در دانشگاه ها به صفر رسیده است. البته کماکان پتانسیل اعتراض درون و بیرون دانشگاهی وجود دارد اما در حدی مشابه گذشته به لحاظ کمی و کیفی بعید است بروز پیدا کند. دانشگاه کماکان موقعیت ضدسلطه و تقابل با استبداد و توسعه آمرانه را دارد اما جایگاه آن در جامعه و بویژه مرجعیت اجتماعی به قوت گذشته نیست. همچنین باید در نظر داشت همه گیری کووید ۱۹ تاثیرات خودش بر دانشگاه ها و دانشجویان را داشته است و هنوز فضای فعالیت دانشجویی در دانشگاه ها علی رغم برقراری کلاس های حضوری در ترم گذشته شکل نگرفته است. بررسی تحرکات اخیر نشان می دهد مطالبات صنفی و درون دانشگاهی مانند مخالفت با مداخله حراست ها در سبک پوشش دانشجویان بویژه دختران و نگرش های ارتجاعی و ایدئولوژیک برای ایجاد محدودیت های جنسیتی به طور نسبی بیشتر مورد توجه است.
15 تیر 1401
افزودن دیدگاه جدید