١٦ آذر نماد مقاومت و اعتراض دانشجو و دانشگاهی عليه استبداد و ديکتاتوری

- رفیق علی صمد، ضمن سپاس از پذیرش دعوت ما به گفتکو، امروز ١٦ آذر روز دانشجوست. بنا به چه دلایلی این روز به يکی از روزهای ملی و تاریخی کشور و مشخصا در میان دانشجویان و دانشگاهیان تبديل شده است؟
- از واقعه مهم شانرده آذر ۱۳۳۲، در حدود ۶۷ سال می گذرد. وقتی به مبارزات آن دوره از میان اسناد و شواهد تاریخی بجا مانده مراجعه می کنیم با فضایی سرشار از شور، مقاومت و مبارزه در میان دانشجویان و آزادیخواهان در دانشگاه تهران علیه استبداد، ديکتاتوری، انحلال احزاب، تعطيلی مطبوعات، زندان و شکنجه شدن مبارزان و اعتراض و مقاومت در برابر دخالت نیروهای بیگانه در امور داخلی ایران مواجه می شویم که متاثر از پيآمدهای سياسی کودتای ۲۸ مرداد است. در ۱۶ آذر ۳۲، دانشجويان به شکل خشونت باری توسط حکومت وقت سرکوب شدند و دانشجویانی به نام زنده يادان مصطفی بزرگ نيا، شريعت رضوی و ناصر قندچی توسط سرنيزه، گلوله مهاجمين و نظاميان به شهادت رسیدند.
زنده یاد پروانه فروهر ( اسکندری) یکی از آزادیخواهانی بود که پیشنهاد کرد ۱۶ آذر به عنوان "روز دانشجو" نامیده شود. در آذر ماه هر سال دانشجویان و آزادیخواهان کشور این روز تاریخی را به عنوان روز دانشجو گرامی می دارند و شانردهم آذر را به نماد مقاومت و اعتراض دانشجو و دانشگاهی عليه استبداد و ديکتاتوری تبديل می کنند. بدين ترتيب اين روز در تاريخ جنبش دانشجویی و مبارزات آزاديخواهانه مردم کشورمان بدرستی به "روز دانشجو" بيادگار مانده است و این روز تاریخی عاملی شده است تا جنبش دانشجويی ايران با گراميداشت آن به مبارزات دمکراتيک و آزاديخواهانه خود توان بيشتری دهد.

- در سال های اخیر فعالین جریانات دانشجویی به چه تجربیات و نگرش هایی دست یافته اند؟ وضعیت فعالیت جریانات دانشجویی در شرايط کرونایی در مقطع ١٦ آذر روز دانشجو را چگونه ارزیابی می کنید؟
- اگر بخواهیم از نحوه تفکر دانشجويان و جريانات دانشجویی ارزيابی داشته باشیم می توانم تاکيد کنم که سالهاست که بخش بزرگی از دانشجويان و جريانات دانشجویی در دانشگاه های کشور، تغييرات اساسی را در روش و نگاه به مسائل کشوری و جهانی و نيز در نوع فعاليت های خود، ايجاد کرده اند. به عنوان نمونه مواردی از اين تغييرات را متذکر می شوم:
* بیشتر فعالین جريانات دانشجویی دارای روحیات دمکراتیک، عدالت خواهانه، لائيک و غیرحکومتی(جمهوریخواه و چپ و دمکرات) می باشند؛
* در روش فعاليت به مبارزه مسالمت آميز و نفی خشونت اعتقاد دارند؛
* در میان آنان اشتراکات قابل توجهی در دفاع از منافع دانشگاه و قبول وجود تنوع در فعالیت های دانشجویی بوجود آمده است؛
* گفتمان های آزادی خواهی، حقوق بشری، جدایی دين از دولت و انجام تغييرات دمکراتيک و مسالمت آميز را به عنوان ارزش های اصلی در فعاليت ها و برنامه های مبارزاتی شان قبول دارند؛
* مطالبات مدرن و امروزی و کلا اين دنيايی برايشان بسيار پر اهميت تر می باشد؛
* آزادی های اجتماعی، فضای آزاد برای ارتباط و اطلاعات گيری برای آنان از اهميت اوليه برخوردار است؛
* برابرطلبی حقوقی و جنسيتی بدليل حضور، نفوذ و نقشی که دختران دانشجو در ميان دانشجويان دارند افزایش زیادی در مجموعه دانشجویان در فعالیت های جریانات دانشجویی یافته است؛
* خواسته های مربوط به درون دانشگاه و دانشجویان يعنی مسائل صنفی، اجتماعی، فرهنگی و غيره از اهميت بسیار بالايی برای دانشجويان برخوردار شده است؛
* در دولت‌های جمهوری اسلامی درباره‌ خصوصی‌سازی و مشارکت بخش غیردولتی در جامعه نگرشی حاکم است که آموزش را بخشی از خدماتی نمی‌داند که بر عهده‌ عرصه عمومی است. این دولت‌ها به دنبال دخالت برای در اختیار قرار دادن آموزش برای تمام اعضای جامعه نیستند به همین خاطر در میان جریانات دانشجویی و دانشگاهیان با کالایی شدن آموزش در آموزش عالی و مدارش مخالفت جدی وجود دارد و دانشگاهیان و دیگر جنبش های اجتماعی از آموزش رایگان حمایت می کنند؛ 
و ...
همه فاکتورهای فوق بيانگر اين واقعيت مهم است که حرکت های دانشجویی از سيمايی دمکراتيک، مدرن و امروزی برخوردار شده اند و می توان تاکيد کرد که دانشجو و جريانات دانشجویی در کليت خود از آمادگی لازم برای گسترش دمکراتيسم درونی و دفاع از حق دگرانديشی و فعاليت ديگر تشکل های دانشجویی دگرانديش، و نيز توجه به منافع دانشگاه، برخوردار است. البته چنين تجربه ای آسان بدست نيآمده است و دانشجويان و دانشگاهيان بابت آن هزينه های بسياری را در دوره های مختلف فعاليت پرداخته اند.

در باره قسمت دوم سوال شما اگر منظورتان فعاليت های علنی صنفی، مدنی، سياسی و عمومی دانشجويان مد نظرتان باشد می توانم متذکر شوم که بدليل سرکوب و هزينه های شديد برای دانشجويان و وضعیت کرونایی در جامعه و نیمه تعطیل شدن دانشگاه ها و آنلاین شدن آموزش، فعالیت های دمکراتیک فعالین جریانات دانشجویی در دانشگاه های کشور کاهش پيدا کرده است. 
در دانشگاه ها ما با مجموعه‌ای از شوراهای صنفی و مراکز متعدد فرهنگی و سیاسی مواجه هستیم که در این میان، مسئولین دانشگاه ماه هاست که اجازه انتخاب شوراهای صنفی جدید را بدلیل نرسیدن به حد نصاب ۲۵ درصد به دانشجویان نمی دهند. روشن است که این سهمیه ۲۵ درصدی در شرایط عادی مطرح بوده است و همه می دانند که دانشگاه ها و دانشجویان ماه هاست که در وضعیت عادی بسر نمی برند. متاسفانه شیوع ویروس کرونا و آنلاین شدن فعالیت‌های آموزشی و اداری در دانشگاه ها، شکافی عظیمی در فعالیت ‌های دانشجویی در دانشگاه های کشور بوجود آورده است و این مسائل فضای فعالیت حرکت های دانشجویی را به شکل جدی و مهمی تضعیف کرده است. ویروس کرونا در سرتاسر دانشگاه های کشور روند ادامه هر نوع فعالیتی را با مشکلات اساسی و بیشمار مواجه ساخته است و بسیاری از فعالیت های صنفی، ورزشی، فرهنگی، اجتماعی، علمی و ... دانشجویان دانشگاه های کشور تعطیل شده اند. از جریانات دانشجویی و شوراهای صنفی و دیگر مراکز فرهنگی دانشجویی انتظار می رفت که در فضای مجازی حضور قابل توجهی در میان دانشجویان و دانشگاهیان داشته باشند اما از شواهد چنین به نظر می آید که سطح فعالیت این نهادهای دمکراتیک دانشجویی بدلیل شرایط تحمیل شده ویروس کرونا، نیمه تعطیل شدن دانشگاه ها و آموزش آنلاین و نیز فشارهای دستگاه های امنیتی و حراستی و دانشگاهی کشور، کاهش شدیدی یافته است. 
در این بین با گسترش شیوع ویروس کرونا در کشور، سرکوب فعالان دانشجویی نیز ادامه یافته است. نهادهای حراستی و امنیتی در دانشگاه ها با استفاده از فرصت پیش آمده، فشارها را بر فعالین جریانات دانشجویی افزایش داده اند. شوراهای صنفی دانشجویان کشور اعلام کرده اند:" بیش از ۹ ماه، از تعطیلی دانشگاه به بهانه شیوع ویروس کرونا در کشور می‌گذرد. از آن زمان تاکنون ۱۰ دانشجو بازداشت و ۷ حکم قضایی علیه دانشجویان صادر شده است. علاوه براین، حکم حبس ۷ دانشجو ابلاغ، دو پرونده قضایی علیه دانشجویان گشوده، ۱ دانشجو اعدام و منزل سه دانشجو تفتیش و وسایل آنها ضبط شده است. این‌ها احکام و پرونده‌هایی است که در این مدت، خبر آن‌ها منتشر شده ‌است، باید توجه داشت که احتمالا احکام انضباطی و قضایی بسیاری در سکوت خبری، دانشجویان را تحت فشار و سرکوب امنیتی قرار داده‌اند".

حکومت تمام تلاشش این است که جلوی فعاليت های متشکل دانشجویی را بگيرد. در نبود دانشجویان در دانشگاه ها و خالی ماندن کلاس‌ها و محیط های دانشجویی، جلوگیری از فعالیت دانشجویان و تقلیل هویت استقلال طلبانه و آزادیخواهانه دانشجو در حیط دانشگاه به دوران درس خواندن در دوره دبیرستان، و محدود شدن ظرفیت خوابگاه های دانشجویی زیر ۵۰ درصد، عدم برگزاری تجمعات و آکسیون های دانشجویی، لغو مناظره ها و تربیون های جریانات دانشجویی و دیگر فعالیت های ممکنه در دانشگاه در مقطع ۱۶ آذر، همه این موارد امسال را بسیار متفاوت از سال‌های گذشته کرده است. همه این موارد فعالیت دانشجویان و دانشگاه را با محدودیت ها، هزینه ها و مشکلات جدی مواجه ساخته است.
فعالین دانشجویی مناسب است بدنبال یافتن ابزار و روش هایی برای بررسی و کسب تجربه جهت انتقال ادامه فعالیت دانشجویی به فضاهای جدید در شرایط کنونی باشند. این مهم تنها از طریق گسترش فضای گفتگو و تعامل و مشارکت دادن دانشجویان در جهت یافتن ابتکارات و راه های مناسب برای فعالیت در شرایط امروز انجام می شود.

- حکومت چه محدودیت های در وضعیت شیوع ویروس کرونا علیه فعالین دانشجویی بکار می گیرد؟
- حکومت با شیوع و گسترش کرونا در ایران وضعیت رفت و آمد در دانشگاه ها را محدود کرده است و دانشگاه بصورت نیمه تعطیل در آمده است و تعداد بسیار کمی از دانشجویان در دانشگاه ها حضور پیدا می کنند. تشکل ها و انجمن های صنفی و مدنی دانشجویی همچون گذشته نمی توانند تجمع، فعالیت و اعتراض در محیط دانشگاه سازماندهی کنند و ویروس کرونا ادامه فعالیت جریانات دانشجویی مستقل از حکومت را با دشواری بسیاری مواجه ساخته است. در این بین هم حکومت از طریق ارگان های امنیتی، حراستی و دانشگاهی حضور تشکل های دانشجویی در فضای مجازی را نیز با محدودیت هایی بسیاری از جمله دریافت مجوز همراه کرده است.
اساسی ترین مشخصه فعالیت جریان های دانشجویی، محیط دانشگاه است. دانشجويان در دانشگاه ها بطور روزانه در محيط های دانشجویی تجمع و حضور می یافتند و لحظه ای فعاليت، بحث، گفتگو و سازماندهی درونی در جریانات دانشجویی و فعالين عرصه های مختلف قطع نمی شد و حوزه های فرهنگی، هنری، صنفی، روزنامه نگاری، اينترنت و ديگر فعاليت های مجازی، سرگرمی ها و ... به اشکال مختلف در دانشگاه ها دنبال می شد.
اما در شرایط کرونایی بخش زیادی از فعالیت‌ های صنفی و اجتماعی از محیط های دانشگاهی خارج شده است. مدتهاست که دانشجویان از این محیط های حقیقی خارج شده اند و در فضاهای مجازی قرار گرفته اند.
در روزنامه های کشور سازمان امور دانشجویان در ابلاغیه‌ای به دانشگاه‌ها اعلام کرده که:" فقط از ۵۰ درصد ظرفیت خوابگاه با مدت زمان محدود می‌تواند در سال جدید استفاده کند". گسترش محدودیت‌ها در خوابگاه‌های دانشجویی، کاهش و انتقال محل اسکان دانشجویان، حق استفاده از محیط دانشگاه و خوابگاه های دانشجویی به‌ عنوان بخشی از فضای عمومی بشمار می آید. در واقع فضایی که دانشجویان از آن برای تشکل ‌یابی در دانشگاه ها استفاده می کنند در دوران کرونایی و نیمه تعطیلی دانشگاه ها بسیار محدود شده است.
در ضمن از میان گزارشات انتشار یافته در محافل دانشجویی چنین بر می آید که پرونده سازی و صدور احکام سنگین قضایی علیه فعالین دانشجویی در روندی کاملا غیابی در تمامی مراحل پرونده از جمله مرحله تحقیقات، تفهیم اتهام، صدور کیفرخواست و برگزاری دادگاه مطلقا بدون اطلاع و حضور وی انجام می گیرد و هیچگونه احضاریه یا ابلاغیه ای به فعال صنفی دانشجویی ارسال نمی شود و بدین ترتیب محکومیت های زندان بدون حضور و اطلاع متهم صادر می شود.
در رابطه با محدودیت ها باز می توان اعلام کرد که در حال حاضر مثلا جریانات دانشجویی برای برگزاری سالگرد ۱۶ آذر می بایست درخواست خود را مستقیما به دانشگاه خودشان ارسال کنند، سپس دانشگاه ‌ها نیز نظر خود را در مورد کم و کیف برگزاری برنامه ‌ها و چگونگی برگزاری فعالیت های دانشجویی به آنها اعلام می ‌کنند. حکومت همه گونه تضیقات را علیه فعالیت های جریانات دانشجویی به اشکال گوناگون اعمال می کند.

در این وضعیت حکومت سعی می کند شور و شوق فعالیت دانشجویی را در دوران شیوع ویروس کرونا را با انواع فشارها و آزار و اذیت های ریز و درشت ارگان های حکومتی در دانشگاه ها کاهش دهد اما خودش حکومت هم می داند که این وضعیت همشیگی و ماندگار نیست و پس از مدتی دانشجویان فعاليت خود را در عرصه های ديگر ممکنه که کمتر هزينه آور باشد گسترش خواهند داد. این فرصت هم دیر یا زود بوجود خواهد آمد و شما و ما هم خواهيم ديد که فعالین دانشجویی سريع با سازماندهی و ابتکارات مشخص و نو وارد فعاليت علنی در محیط های دانشگاهی خواهند شد. این واقعیتی است که بارها در تاریخ معاصر ایران تجربه شده است که در نبود احزاب و سازمان های آزادیخواه و دمکرات برای رقابت در جامعه، فعالیت های سیاسی- مدنی دوباره به دانشگاه های کشور باز خواهند گشت. این روند به صورت طبیعی پیش خواهد آمد و کسی نمی تواند جلوی آنرا بگیرد. در این وضعیت دانشجویان و جریانات دانشجویی در برابر سیاست سرکوبگرانه و محدود کننده حکومت دیکتاتوری مقاومت سختی را علیه حکومت سازمان خواهند داد.

- حکومت چه نگاهی به فعاليت و تشکل های دانشجویی دارد؟
- حکومت در دوره های مختلف زندگی سیاسی خود دائما به فعالین دانشجویی و تشکل های آنان گوشزد می کرد که جریانات دانشجویی با دخالت در سياست و نيز راديکاليزه کردن فعاليت ها و مبارزات شان، تاثير خود را در ميان دانشجويان و مردم از دست داده اند و ديگر به عنوان نيروی جدی و پيشگام مطرح نيستند. در چنين وضعيتی که انتقادهای زيادی بابت سياست مستقل دانشجويان برای نقد قدرت انجام می گرفت. ارگان های امنيتی و انتصابی حکومتی در دانشگاه ها بيکار ننشستند و با همراهی قوه قضائيه، ارگان های امنيتی و حراستی به شدت فعالين تشکل های دانشجویی را تحت فشار های امنيتی و قضايی قرار دادند و آنها را با زندان، محروميت از تحصيل، اخراج از دانشگاه، لغو فعاليت و ديگر محدوديت ها مواجه ساختند. اين ارگان های سرکوب از يک طرف به دانشجويان گفتند که می بايست دست از فعاليت های خود بردارند و برای ماندن و فعاليت قانونی به آشتی با حکومت روی بياورند يا اينکه ساکت و خاموش شوند. از طرفی ديگر وزارت علوم نقش حوزه اسلامی، بسيج دانشجويی و ديگر ارگان های انتصابی را برای مقابله با دانشجويان غير خودی، افزايش داد و با کمک ارگان های امنيتی و حراستی به جنگ دانشجويان رفت و آنها را از عواقب کار متشکل سياسی، صنفی، فرهنگی و اجتماعی خارج از حکومت ترساند.
ارگان های سرکوب و مسئولين دانشگاه به تاکتيک زدن انجمن های موازی جعلی دانشجويی در دانشگاهای کشور که منافع حاکميت را تامين کند حساب باز کرده و می کنند و با ايجاد و فاصله انداختن ميان اساتيد، دانشجويان و دانشگاهيان به اشکال گوناگون جلوی ارتباط های آنان را برای تبادل نظر و فعاليت مشترک در سطح دانشگاه های کشور گرفتند و ارتباط ميان آنها را با هزينه های بالايی مواجه ساختند.
حکومت به فعالین جریانات دانشجویی می گوید بهتراست آنان برای زندگی خود فقط به دنبال درس خواندن باشند و سراغ کار متشکل سياسی، اجتماعی، فرهنگی و صنفی نروند زيرا اين فعاليت های گفته شده، هزينه های بسيار بالايی برای آنها دارد و دانشجويان با انجام فعاليت گفته شده در واقع با آينده شان بازی می کنند. و از اين طريق حکومت سياست خاموش کردن و بی اثر نمودن صدای دانشگاه را به اشکال گوناگون گام به گام دنبال کرده و می کند.
دانشجويان در حين آگاهی به اين موضوع که فعاليت تحصيلی آنان از عمده ترين وظايف شان در دانشگاه به شمار می رود، توانسته اند با تلفيق فعاليت های تحصيلی با فعاليت های صنفی– سياسی، مبارزات خود را دنبال کنند. اين تلفيق با تجربيات متعدد دانشجويان در زندگی دانشجويی بارها امکان آن در عمل ثابت شده است. دانشجويان به خوبی به نحوه سوءاستفاده حکومت از اين تاکتيک آگاه هستند. زيرا که بخوبی می دانند که همه اين موارد برشمرده در جهت خاموش کردن صدای دانشگاه و دانشجويان از طريق سرکوب بوده است. در واقع هدف حکومت از اين ترفند ها ايجاد رعب و وحشت و بالا بردن هزينه فعاليت های سياسی در دانشگاه ها و جامعه است. حکومت با ايجاد يک حلقه امنيتی به دور فعالين دانشجویی می خواهد که دانشجويان وارد فعاليت سياسی متشکل نشوند. امروز بر همگان آشکار است که دانشگاه با تلاش و مقاومت فعالين دانشجویی، ديگر در جهت حفظ منافع نظام فعاليت نمی کند. جنبش دانشجویی امروز نقاد قدرت است و با تمام تضييقاتی که بر دانشجويان اعمال می شود جنبش دانشجویی از استقلال و آزادی خود دفاع می کند.

- جريانات و فعالان دانشجویی در ايران چه راهکارهايی را می توانند در مبارزات دمکراتيک خود مد نظر قرار دهند؟
- نگاه کنيد نزديک به چهار ميليون دانشجو در دانشگاه های کشور مشغول تحصيل هستند. بيش از ۵۰ درصد اين تعداد از دانشجويان دختر هستند. تنوعات فکری، قومی در ميان اين مجموعه بسيار وسيع است. فرهنگ خودی و غير خودی از بدو تشکيل جمهوری اسلامی بطور دائم در سياست های حکومت در جامعه اجرا و تقويت شده است. دانشجويان در اين جامعه زندگی می کنند و بالطبع تحت تاثير اين فرهنگ هستند. همين امر چالش های ييشماری در ميان فعالين دانشجویی در دوره های گذشته ايجاد کرده بود. اما دانشجويان در تجربه کوتاه مبارزاتی خود، رفته رفته در فعاليت های عملی از اين فرهنگ در حال فاصله گرفتن هستند و بيشتر تکيه بر نقاط مشترک را برای دفاع از منافع دانشگاه، دانشجو و ... مد نظر خود قرار داده اند. البته سرکوب و شرایط کرونایی می تواند اين روند همگرايی را کند نمايد اما نمی تواند آن را از بين ببرد. امروز دانشگاه به عنوان محل تجمع دانشجو موقتا بدلیل کرونا نیمه تعطیل شده است و محلی برای فعالیت متمرکز و تجمع دانشجویان وجود ندارد و آنان امکان اعتراض و مقاومت متحد را در محیط های دانشگاهی از دست داده اند و شبکه های ارتباطی دانشجویان بسیار تضعیف شده اند. در این وضعیت مناسب است ظرفيت ها و پتانسيل های فعالين جنبش دانشجوی در جهت عملی کردن اقدامات مشترک حداقل برای مقابله با سياست های حکومت در دانشگاه ها و در فضاهای مجازی برای بیرون آمدن از شرایط کنونی متمرکز شود. بايد در حين حفظ تنوع و تفاوت در میان جریانات دانشجویی، بر اشتراکات تاکيد ويژه و بر پايه آن حرکت آگاهانه و حساب شده برای بیرون آمدن از شرایط کنونی انجام داد. تعطیلی دانشگاه نباید موجب تعطیلی حرکت های دانشجویی شود و فعالیت‌های مجازی را دانشجویان می بایست با ابتکارات خود به اشکال مختلف پیش ببرند. در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی امکان منع فعالیت سیاسی و صنفی دانشجویان همشیه فراهم نیست و دانشجو می تواند از این فضاهای مجازی برای طرح نظرات خود و پیوند با جنبش های دیگر اجتماعی استفاده کند.

*عکس بازسازی تصویری حادثه اصابت گلوله به بزرگ‌نیا، قندچی و رضوی در دانشگاه تهران توسط آزاده اخلاقی