تضمین اشتغال یا درآمد حداقل؟ بخش پنجم

تجارب تضمین اشتغال و تضمین معیشت در جنوب جهانی – ادامه

در آفریقا، این دست برنامه های تضمین اشتغال عمومی کمتر رایج بوده است. اتیوپی آسیب دیده از خشکسالی یک استثنا است. در آنجا، سیاست رسمی در مورد کمکهای غذایی این بوده که هیچ فرد بالغی که قادر به ار باشد، نباید بدون کار در پروژه های زیرساختی، جاده سازی و از این قبیل، یا در بخش خدمات عمومی کمک غذایی دریافت کند. فقط کسانی که قادر به کار نباشند، واجد شرایط دریافت کمک غذایی رایگان اند. برنامه "غذا در برابر کار" و غذای رایگان برای ازکارافتادگان تنها برنامۀ ایمنی عمومی ارائه شده در اتیوپی بوده است. بین سالهای 1999 و 2003،برنامۀ "غذا در برابر کار" در  اتیوپی به طور متوسط برای 1.4 میلیون نفر در سال اشتغال ایجاد می کرد.

قریب به اتفاق این برنامه ها در رفع فقر مؤثر بوده اند. البته تمام بودجه ای که به این برنامه ها اختصاص می یابد، نصیب تهیدستان نمی شود. هزینه‌های اداری، "نشت" به افراد نامستمند به علت هدف گیری ضعیف مدیریت، و آنچه به "درآمدهای از دست رفته" موسوم است، یعنی فرصتهای شغلی واقعی دیگری که برخی از شرکت کنندگان در این برنامه ها ممکن است از دست بدهند، همگی باعث کاهش سهم مستقیم تهیدستان می‌شوند. راوالیون (Ravallion) با در نظر گرفتن این موارد تخمین می زند که سهم مستقیم تهیدستان از این برنامه ها حدود 30 تا 40 درصد کل بودجۀ دولت برای برنامه های ماهاراشترا در هند و "غذا به ازای کار" در بنگلادش بوده است. البته این برنامه ها همچنین مزایای غیرمستقیمی برای تهیدستان داشته اند: تسهیل زیرساخت‌ها، سایر خروجیهای آنها و نیز تشدید فشار برای افزایش دستمزدها در بازار برای نیروی کار غیر ماهر. برنامۀ "نان آور خانواده" در آرژانتین، نسبت به برنامۀ قبلی "به سوی کار"، از هدف گیری ضعیفتری برخوردار بود، اما حتی در آن برنامه نیز 40 درصد از شرکت کنندگان از فقیرترین پنجک درآمدی و 90 درصد آنان از سه پنجک تهیدستان بودند. البته گالاسو (Galasso) و راوالیون بر این نظر اند که برنامۀ "نان آور خانواده"، نسبت به سایر برنامه های اجتماعی در آرژانتین، از هدف گذاری بهتری برخوردار بوده است. در اثر این برنامه نرخ بیکاری تقریباً 2.5 درصد کاهش یافت، اما با توجه به افزایش نرخ مشارکت [در بازار کار] تقریباً به همان میزان، تأثیر آن در فقرزدائی از 2.5 درصد بیشتر بود. افزایش مشارکت از آن رو بود که برخی از زنان نیز که کسی از بستگانشان در بازار کار حضور نداشت، به برنامۀ مذکور پیوستند. 

ماهاراشترا را می توان الگوی برجستۀ طرحهای تضمین اشتغال پایدار دانست، و برنامه های اجراشده در آفریقای جنوبی را مدلی بلندپروازانه برای تضمین درآمد. در هیچ کشور دیگری در جنوب، برنامه کمکهای اجتماعی (تضمین درآمد)  پاسخگوی چنین طیف وسیعی از شرایط نبوده است: این که چه تعداد وسیعی از شهروندان را پوشش دهد، در عین حال که فشار زیادی بر تولید ناخالص داخلی نباشد. برنامه های تضمین درآمد عموماً محدود به پرداخت نقدی به سالمندان واجد شرایط، از طریق مستمری‌های سالمندی است. دریافت کنندگان از نظر مالی مورد آزمایش قرار می گیرند. اساس این است که آنان، حتی از طریق حمایت نزدیکان شان، منبع درآمدی نداشته یا درآمد بسیار محدودی داشته باشند. اخیراً، برزیل و مکزیک با برنامه های "بستۀ خانواده" (Bolsa Familia) و "فرصتها" (Oportunidades) طریق پرداخت نقدی مشروط به خانواده های کم درآمد را پیشه کرده‌اند. این کمک بلاعوض مشروط به وضع معین مالی خانواده، وجود کودکان مدرسه رو و/یا نیاز به مراقبتهای بهداشتی است. در آفریقای جنوبی حق سالمندی مشروط به حداقل شرایط به سالمندان، کمک هزینۀ حمایت از کودک به والدین کم درآمد، و کمک هزینۀ بیماری به بیماران (که در مقابله با ایدز بسیار مهم شده) و معلولان تعلق می گیرد. در آفریقای جنوبی از هر پنج نفر بیشتر از یک نفر کمک هزینه اجتماعی (تضمین درآمد) دریافت می کند. پس تعجبی ندارد که هزینۀ این برنامه بالا باشد. در سراسر جنوب جهانی، فقط برزیل، مکزیک و آفریقای جنوبی بیش از 1 درصد تولید ناخالص داخلی شان را صرف کمکهای اجتماعی می کنند؛ برزیل و مکزیک کمی بیش از 1 درصد و آفریقای جنوبی حدود 3 درصد.  برنامۀ تضمین درآمد در آفریقای جنوبی از دهه 1920 شروع شد، اما در دهه 1940 بود که عموم مردم زیر پوشش آن قرار گرفتند، البته با سطوح برخورداری متفاوت مبتنی بر تبعیض نژادی. در دهه های اول رژیم آپارتاید باقی ماند و در سالهای آخر آن به یک سیستم حمایتی سخاوتمندانه تبدیل شد، زیرا حزب ملی زیر فشار سنگینی بود که تبعیض مزایای مبتنی بر تبعیض نژادی را با بالا بردن مزایای سیاه پوستان تا سطح مزایایی که قبلاً سفیدپوستان از آن برخوردار بودند، از میان بردارد. نتیجه این شد که در سالهای نخست پس از پایان آپارتاید، حقوق بازنشستگی و ازکارافتادگی به حدود 100 دلار آمریکا در ماه رسید. این مبلغ از حداقل دستمزد تعیین شده برای کارگران خانگی و کشاورزی در بیشتر نقاط کشور بیشتر بود. کمک هزینۀ حمایت از کودک این چنین سخاوتمندانه نیست و در حدود 30 دلار آمریکا در ماه است.