تالابها بهعنوان یکی از زیستبومهای حیاتی، برای حیات گونههای مختلف جانوری و گیاهی و تامین اقتصاد محلی و ملی، اهمیت فوقالعاده ای دارند. با اين وجود جمهوری اسلامی نسبت به حفاظت از تالابها در چهار دهه گذشته بیتوجه بوده است.
تعدادی از تالاب ها از جمله تالاب انزلی، هامون، پریشان، گاوخونی و... یا خشک شدند یا در حال خشک شدن هستند. همهی تالابهای ایران به خاطر وضعیت اقلیمی ایران بااهمیتاند. ولی با آینده و عواقب نامعلوم روبرو هستند.
تالاب انزلی یکی از چندین تالابی است که در صورت نابودی میتواند صدمات جبرانناپذیری بر مزارع و جنگلهای استان گیلان داشته باشد. در یک دهه گذشته روند خشک شدن تالاب انزلی رو به وخامت و شدت گذاشته است. «حال تالاب انزلی خوب نیست»، این حرف همه ساکنان این منطقه است، بیشتر هم آنها که زندگیشان وابسته به زنده ماندن تالاب است. روزگاری هزاران نفر از این تالاب زندگی خود را میچرخاندند، اما با بیکار شدن آنها شرایط زندگی برایشان روزبهروز سختتر شده است و هیچکس جوابگوی وضعیت زندگی و معیشتی صیادان، قایقرانان و… نیست. به گفته مدیرعامل قایقرانی شهرستان انزلی حدود ۱۰هزار نفر از کسانی که در کنار تالاب زندگی میکردند و از آن کسب درآمد میکردند، بیکار شدهاند و سفرههایشان خالی است.
بهگفته او، تالاب هر آسیبی که ببیند مردم مجبور به مهاجرت میشوند و نخستین اختلالی که در تالاب و اکوسیستم پیش بیاید، متوجه پرندگان و حیوانات میشوند: «شاید نکتهای که فراموش شده، این باشد که اندازه یک قاره اروپا پرنده به اینجا میآید، این پرندگان حشرات و حیوانات موذی را میخورند و اگر غیر از این اتفاق بیفتد، آنوقت اکوسیستم بههم میریزد، باید ماسک بزنیم، از حشرهکشها بیشتر استفاده کنیم و در نهایت زیر بمباران حشرات مجبور به مهاجرت میشویم.»
مسئولین کشور بارها دلیل اصلی خشک شدن تدریجی تالاب را عدم بارش باران اعلام کردهاند. ولی حقيقت چیز دیگری است. ضعف مدیریت ساختاری در جمهوری اسلامی، حتی از پدیدههای طبیعی نیز قربانی میگیرد. ارزیابی منابع آب و مدیریت آن نه تابعی مستقیم از میزان بارش باران، که تابعی پیچیده، متکی به متغیرهای مختلف است. عوامل گوناگونی مانند تصمیمات غیر کارشناسی و فقدان آموزش ذینفعان شهری و کشاورزان و نیز اعمال نفوذ مسئولین محلی در بهره برداری حداکثر غیر علمی از منابع آبی و عدم نظارت بر شرایط زیست محیطی در وضعيت کنونی تالاب انزلی موثر بوده است.
تالاب انزلی با وسعت ۱۵۰۰۰ هکتار یکی از بزرگترین زیستگاههای طبیعی در شمال کشور، در استان گیلان واقع شده است. جانوران، پرندگان، ماهیها، دوزیستان، تنظیم اکوسیستم و بهبود اقلیم منطقه و جاذبه گردشکری و تصفیه رودخانهها از ویژگیها و زیباییهای تالاب انزلی به شمار میآیند.
تالاب انزلی، یک تالاب منحصربهفرد در ایران و در جهان است که با وجود بیش از ۱۰۰ گونه پرنده و ۵۰ گونه آبزی از تنوع زیستی بسیاری برخوردار است. رسوبات تالاب انزلی، ارزش اقتصادی بالایی دارند و میتواند بهعنوان کود، مواد اولیه ساختمانی و اکتشاف عناصر کمیاب مورد استفاده قرار بگیرند. یکی از عناصر کمیاب در رسوبات تالاب انزلی، تیتانیوم، یکی از عناصر بسیار ارزنده و کمیاب طبیعت است که در ساخت موشکها و هواپیماهای سریعالسیر استفاده میشود.
تالاب انزلی مجموعهای است از تالابهای طبیعی آب شیرین و شور کە توسط رودخانههای حوزهی آبریز خود تغذیه میشود. این تالاب تا پیش از سال ۱۳۵۷ حدودا ۱۰ متر عمق داشته و امکان صید ماهی در آن فراهم بود، اما در بهمن ۱۳۹۰ عمق تالاب به ۱.۵۰ متر و در سال ۱۳۹۴ به کمتر از نیم متر و اکنون به ۱۰ سانتی متر رسیده است . این جاذبه طبیعی کشورمان مانند بسیاری از زیباییهای دیگر در حال نابود شدن است.
۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی آب تالاب را تامین میکنند و پس از آبیاری مزارع و شالیزارها به همراه جریان هایسطحی به تالاب انزلی میریزند که مهمترین آنها عبارتند از:
رودخانه پیربازار، رمضان بکنده، قنادی، لله کا، بیجررود، نوخاله، هندخاله، سیاه درویشان، گاز رودبار، نرگستان، چومثقال، کلسر، شیجان، اسپند، چکورور، مرغک خالکایی، بهمبر، شیله سر و کانال مادر.
تالاب انزلی در بهمن ماه سال ۱۳۴۵ (۱۹۷۵) در فهرست تالابهای بین المللی رامسر به ثبت رسید و یکی از نخستین تالابهای بینالمللی ثبت شده در ایران به شمار میرود. مرداب انزلی به دلیل موقعیت جغرافیایی از نظر میزان بالای رطوبت و آب، با هیچ یک از تالابهای دیگر ایران قابل مقایسه نیست. این تالاب، زیستگاه لاله مردابی، محل تخمریزی آبزیان و پناهگاه پرندگان بومی و مهاجر است و یکی از مهمترین نقشهای آن، تصفیه آب رودخانهها است.
افکار عمومی بیش از پیش به علل تهدید و روند صدمه و خشکاندن تالاب انزلی طی این سالها آگاهی یافته و همه مسئولان و دستاندرکاران کشوری و سازمان محیط زیست را مسئول وضعیت اسفبار کنونی میداند. خشک شدن تدریجی تالاب بینالمللی انزلی مهمترین دغدغه مردم گیلان شده و وقتی امید آنها از حمایت مسئولان برای نجات این تالاب به ناامیدی رسید، تصمیم گرفتند قدمی برای جان بخشیدن به تالابی که زندگی و رزقوروزی آنها وابستگی شدیدی به آن دارد، بردارند؛ کارزار جمعآوری امضا اولین قدم بود.
* عوامل آسیبپذیری که موجب خشکاندن تالاب شده است
یک- ورود مسقیم فاضلاب تمام خانههای مسکونی، ریزش زائيده ای پالایش نشده و سمی اغلب کارخانهها و کارگاههای صنعتی واقع در اطراف تالاب به طور مستقیم به درون تالاب یا به داخل رودخانههایی که به تالاب می ریزند. امری که بر اساس قانون، ممانعت از آن برعهدهی سازمان محیط زیست است. اما روابط پیدا و پنهان مالی و سیاسی، مانع از اجرای قانون میشود.
دو- افزایش سطح رسوبات یکی از مشکلات دیگر تالاب انزلی است که به کم عمق شدن این تالاب منجر شده است. همچنین احداث چهار موج شکن بر روی خروجی تالاب توسط سازمان بنادر منجر به کم شدن آب تالاب میشود.
سه ـ گیاه سنبل آبی نیز که به مدت بسیار کوتاهی رشد میکند و برگهای آن مانع عبور نور خورشید و اکسیژن به آب تالاب میشوند نقش بارزی در خشک شدن تالاب را دارد.
چهار ـ ورود فاضلاب شهرهای رشت، صومعهسرا و انزلی به تالاب از جمله تهدیدهایی است که تالاب انزلی با آن مواجه است.
پنج ـ تغییر کاربری زمینها و تبدیل بخشی از اراضی حاشیه تالاب به زمینهای کشاورزی سرشار از انواع کود و سموم شیمیایی و رسوب پساب ناشی از فضولات دام و طیور، ورود پسماند و شیرابه ناشی از آن، ورود رسوبات ناشی از تخریب جنگلها و مراتع بالا دست حوزه آبریز، ورود رسوبات ناشی از برداشت شن و ماسه در رودخانهها، ورود رسوبات از فرسایش مزارع و باغها، انجام فعالیتهای عمرانی در بستر و حریم تالاب، عدم تامین حق آبه، برداشت بیرویه آب در حاشیه تالاب، بحران تالاب را دو چندان کرده است.
شش _ در ۳۱ تیرماه ۱۴۰۱، در محدوده تالاب انزلی اولین آتش سوزی صورت گرفت که افراد فرصت طلب و سود جو به قصد مالکیت و اضافه کردن این زمین ها به محدوده کشاورزی خود و در نهایت تغییر کاربری و ساخت ویلا، آتش سوزی های عمدی ایجاد کردند. سه روز برای خاموش کردن آن طول کشید و به وسعت ۱٥ هکتار از نیزارهای غربی تالاب انزلی از بین رفتند. دومین آتش سوزی در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۴۰۱ در تالاب انزلی روی داد. عصر دیروز فرماندار بندر انزلی در باره آتش سوزی گفت: "وسعت حریق در نیزارهای تالاب انزلی به ۴۰ هکتار رسیده است و متاسفانه آتش به سمت هسته مرکزی تالاب در حال پیشرفت است. راه دسترسی انسانی و خودرویی وجود ندارد و حجم آتش زیاد است". منتظر حرکت دوبالگرد اطفا از "فرودگاه سردار جنگلی رشت" به انزلی هستیم و بنا به گفته مسئولین منطقه این آتش سوزی نیز عمدی بوده است.
هفت- وجود ساختارهای متعدد و ناهماهنگی تصمیمگیر در دستگاههای دولتی و سایر ارگانها، کمبود تخصصهای مورد نیاز تالابها در میان مدیران و کارشناسان و سایر تصمیمگیران.
هشت ـ کارشناسان میگویند، تهدید تالاب تنها مربوط به کمبود منابع آبی در فصلهای مختلف نیست و سایر عوامل چون فشار الگوهای معیشتی به تالاب، ورود آلایندگی به آب تالاب، تغییر اقلیم و بهرهبرداری ناپایدار از تالاب نیز بهعنوان تهدیدات مهم تالاب محسوب میشوند.
مسئوليت اصلی بە خطر افتادن حیات تالاب انزلی با جمهوری اسلامی است. لازم است طرح حفاظت از تالاب های ایران تهيه و اجرا شود. طرح حفاظت تالاب ها می تواند و باید به عنوان یکی از مهمترین طرحهای زیست محیطی در مدیریت تالابهای ایران باشد. آسیب به منابع آب و خاک به معنای آسیب به جوهر و بستر محیط زیست انسان و زیست محیط است.
شنبه ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ - سوم سپتامبر 2022
توضیح:
* تالاب: تالاب به مناطق مردابی، آب مانده اراضی سياه خیس باتلاقی، بركه ها، كه مصنوعی یا طبیعی، بطور دائم یا موقت دارای آب ساكن یا جاری، با مزه آب شیرین، شور و لب شور بوده و هم چنین مناطق ساحلی دریاها كه هنگام جذر، ارتفاع آب بیشتر از 6 متر نباشد، تالاب گفته می شود.
* دریاچه: دریاچه محدودهٔ آبی بزرگی است که به آبهای آزاد راهی ندارد (دریاچه بزرگتر از آبگیر است). بعضی از دریاچهها به قدری بزرگ هستند که در صحبت محاوره از آنها به عنوان دریا نام برده میشود، مانند دریاچه خزر. دریاچهها همانند رودها جاری نمیشوند و ساکن هستند. بیشتر دریاچهها دارای آب شیرین هستند.
منابع این نوشته:
روزنامه هم میهن
سایت ایندپیندنت
سایت توانا
سایت گلونی
روزنامه همشهری
ویکی پدیا
افزودن دیدگاه جدید