چرا ما باید برای آینده‌ای آموزش ببینیم که ممکن است اصلا وجود نداشته باشد؟
روز جمعه ۲۴ اسفند ۱۳۹۷ (۱۵ مارس ۲۰۱۹) جنبش موسوم به "جوانان برای اقلیم" از دبیرستانی‌های سراسر جهان دعوت کرده بود که در یک جنبش جهانی برای دفاع از محیط زیست و اعتراض به سیاست‌مدارانی که به تغییرات آب و هوایی کره زمین بها نمی‌دهند، شرکت کنند و خواهان اقدامی جدی در خصوص موضوع تغییرات آب و هوایی در جهان شوند. از این فراخوان استقبالی همه جانبه در سطحی گسترده به عمل آمد و بدین طریق یکی از بزرگترین تجمعات دانش‌آموزان حامی "جمعه‌ها برای آینده" به شکل گسترده و فعالی در سراسر جهان برگزار شد. صدها هزار دانش‌آموز دبیرستانی در بیش از هزار و ۶۰۰ شهر (بیش از صد کشور جهان) با تعطیل کردن کلاس‌های درس در راهپیمایی حمایت از محیط زیست شرکت کردند. دانش‌آموزان در این روز در اعتراض به انفعال سیاست‌مداران در زمینه تغییرات آب‌وهوایی، به جای حضور در کلاس درس در خیابان‌ها راهپیمایی کردند.
برگزاری چنین تجمعات سراسری نشانگر این حقیقت است که مطالبه‌گری جوانان به‌دليل بحران محيط زيست و درک نياز به اقدامات سياسی فوری، به مرور گسترش پيدا کرده است. آنها شاهد این واقعیت تلخ هستند که در وضعیت اقلیمی جهان چه مشکلاتی در حال رخ دادن است و ضرورت اقدامات عملی و نافرمانی مدنی خیابانی و فوری را مناسب‌ترین گزینه برای انجام تغییرات می‌دانند.
تاکنون بیش از ۱۲ هزار متخصص و کارشناس در آلمان، اتریش، سوئیس و... با امضای بیانیه‌ای با عنوان "دانش برای آینده" از جنبش موسوم به "جوانان برای اقلیم" حمایت کرده‌اند. آنها خواست‌های دانش‌آموزان را موجه و مستدل می‌دانند زیرا تا کنون " اقدامات صورت گرفته برای حفاظت از آب‌وهوا، گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری، جنگل‌ها، دریا و خاک را کافی ندانسته‌اند". آنها تأکید کرده‌اند که حال، وقت عمل است. در ادامه ده‌ها سندیکا، انجمن، تشکل‌های مدنی، احزاب سبز، چپ و دمکراتیک، خانواده‌ها و بسیاری از شهروندان عادی و... از مطالبات دانش آموزان حمایت و در تظاهرات روز جمعه ۲۴ اسفند شرکت کردند. تلاش جوانان برای حمایت از انجام تغییرات محیط زیستی در حال رفتن به سمت یک جنبش سراسری و همه جانبه است.
*چگونگی شکل‌گیری کمپین بین‌المللی "Fridays For Future" (جمعه‌ها برای آینده)
اين جنبش در ماه اوت گذشته هنگامی شروع شد که "گرتا تونبرگ"، دانش‌آموز ۱۶ساله سوئدی، اعتراض تک‌نفره‌ای را در برابر پارلمان سوئد برگزار کرد. "گرتا تونبرگ" هر روز با پلاکاردی که روی آن به زبان سوئدی نوشته بود "اعتصاب از مدرسه به خاطر آب‌وهوا" در برابر پارلمان سوئد به اعتراض ایستاد و خواهان سیاست‌گذاری‌های مناسب دولت سوئد برای کاهش انتشار گازهای کربن طبق توافق‌نامه پاریس شد. "گرتا" در ادامه، نافرمانی مدنی خود در مواجهه با سیاست‌مداران طبیعت‌ستیز را به روزهای جمعه هر هفته مختص کرد. "گرتا تونبرگ"، در ماه‌های گذشته توانسته با سازماندهی اعتصابی چند هفته‌ای در مدارس، توجه افکار عمومی در کشورش و دیگر کشورهای جهان را به موضوعات اقلیمی جلب کند. حرکت او مورد استقبال صدها هزار دانش آموز دیگر در سراسر جهان واقع شد. بدین ترتیب کمپینی بین‌المللی برای این روز در کل جهان آغاز شد. نام این کمپین بین‌المللی Fridays for future "جمعه‌ها برای آینده" است.
*ما باید وارد عمل شویم
تغییرات اقلیمی یکی از پیامدهای اصلی گرمایش زمین است که اثرات آن تا سال‌ها در کره زمین باقی خواهد ماند. پیامدهایی که می‌تواند علاوه بر تغییرات جوی، در سطح کره زمین و اقیانوس‌ها ردپایی از خود بر جا گذارد. اثراتی که می‌تواند جدا از هزینه‌های اقتصادی برآمده از خشک‌سالی، موجب سیل و کولاک یا توفان‌های شدید در سطح زمین، مهاجرت و آوارگی صدها میلیون تن از مردم جهان، به طور مشخص در افریقا و خاورمیانه شود. پژوهش‌گران در سال‌های اخیر به این نتیجه رسیده‌اند که استفاده بی‌رویه فعالیت‌های بشری از سوخت‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ و نفت میزان دی‌اکسیدکربن، متان و دیگر گازهای گلخانه‌ای آزاد شده در هوا را به شدت افزایش داده است. این گازها وارد جو زمین می‌شوند و مقدار زیادی از پرتوهای خورشید را مانند یک گلخانه در جو زمین نگاه می‌دارند و باعث افزایش دمای زمین می‌شوند و بدین ترتیب آثار زیان باری بر محیط زیست گذاشته و زندگی انسان در کره زمین را به خطر انداخته‌اند و از این طریق موجوديت زندگی در زمين را به چالش کشيده‌اند.
سیاست‌مداران کشورهای بزرگ جهان و شرکت‌های بزرگ صنعتی و نفتی به اهميت بحران محیط زیست توجه ندارند و فقط به منافع و سود کوتاه مدت خود فکر می‌کنند. هر چند کشورهای توسعه‌یافته بیشترین میزان تولید گازهای گلخانه‌ای را دارند، اما کشورهای در حال توسعه، بیشترین آسیب‌های اقتصادی را از گرم شدن زمین می‌بینند. در چنین وضعیتی بی‌توجهی کشورهای بزرگ جهانی به توافقات بین‌المللی و مانع ایجاد کردن در پیشبرد توافقات کنفرانس‌های بین‌المللی ضرورت اقدامات عملی شهروندان جهان را بیش از پیش برای نجات زمین از خطرات تغییرات اقلیمی، ایجاب کرده است. امروز گام برداشتن و فراتر رفتن از کنفرانس‌های بین‌المللی، مقابله با تغییرات اقلیمی که متاسفانه چندان پیشرفت عملی ندارند، ضرورت یافته است. اعتراضات و راهپیمایی‌های مربوط به حمایت از محیط زیست نشان می‌دهد که همین امروز باید درباره تفییرات آب و هوایی وارد عمل شد و این کاری است که فقط در خیابان‌ها انجام می‌گیرد.
در بیانیه متخصصان اقلیمی سازمان ملل در ماه اکتبر گذشته آمده است: "ما آخرین نسلی از بشر هستیم که توانایی مقابله با تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین را داریم". آیا در این وضعیت نباید چاره‌ای برای نجات کره زمین اندیشید؟! امروزه دیگر پدیده گرمایش زمین یا خطر تغییرات اقلیمی بسیار عظیم و فراتر از خواست دولت‌ها و کشورها شده است و حل این مشکل، نیازمند اراده جامعه جهانی است.
در این وضعیت "گرتا تونبرگ" دانش آموز سوئدی می‌گوید: "چرا ما باید برای آینده‌ای آموزش ببینیم که ممکن است اصلا وجود نداشته باشد؟" او تاکید می‌کند: "ما به امید نیاز داریم، اما قبل از هر چیز باید وارد عمل شویم، وقتی به دنبال امید هستید، در واقع دنبال عمل هستید و فقط در این صورت است که امید می‌آید".
در پی دعوت "گرتا تونبرگ"، دانش‌آموزان دبیرستان‌های بلژیک از نخستین روزهای آغازین سال جاری میلادی، در خیابان‌های بروکسل تجمع کرده و تقریبا هر هفته به راهپیمایی خود ادامه دادند. و بدین ترتیب جنبش "جوانان برای اقلیم" نیز در بلژیک پایه‌گذاری شد. این جنبش در حال حاضر ابعاد بین‌المللی یافته است.
*تغییرات اقلیمی
اقلیم از اصلی‌ترین و مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر ویژگی‌های اکوسیستم محسوب می‌شود. تغییرات ناچیز می‌تواند اجزای مختلف اکوسیستم را متاثر سازد. تغییرات آب و هوایی ناشی از افزایش گازهای گلخانه ای منجر به افزایش دمای کره زمین و افزایش بلایای طبیعی می‌شود. موضوع گرمایش جهانی و بحث تغییر اقلیم ناشی از فعالیت‌های بشر یکی از مشکلات و معضلات عمده محیط زیست است که در دو دهه اخیر توجه بسیاری از محافل علمی و سیاسی جهان را به خود جلب کرده است.
بر اساس تحقیقات و بررسی‌های انجام شده در صد سال گذشته، میانگین دمای هوا در نزدیکی سطح زمین در حدود 0/18 تا 0/74 درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است. گزارش منتشر شده از سوی هیئت جهانی تغییر اقلیم (IPCC) که از مراجع معتبر در زمینه تغییرات آب و هوایی و بررسی تاثیرات گرمایش جهانی است، گازهای گلخانه‌ای را از تاثیرگذارترین عوامل در بروز پدیده گرمایش جهانی در سطح دنیا شناخته است و تاکنون تاثیرات مخربی بر روی خشک‌سالی، رشد و نمو گیاهان، تنوع زیستی، آلودگی آب و خاک و هوا، جنگل‌زدایی و سفره‌های آب‌های زیرزمینی، افزایش میزان اسیدیته اقیانوس‌ها که زندگی موجودات دریایی را به خطر می‌اندازد، وزش باد تا بارش‌های سالانه و نوسانات فصلی دمای هوا، کاهش یخ‌های اقیانوسی قطب شمال، ذوب شدن یخچال‌ها، رشد سطح آب دریاها و...، گذاشته است.
علاوه بر موارد فوق، گرمایش جهانی با پیامدهای گسترده‌ای در اکوسیستم‌های زمینی نیز همراه می‌شود. پیامدهای تغییرات آب و هوایی فقط به طبیعت محدود نمی‌شود و جامعه انسانی از عوارض جانبی این تغییرات مانند خشک‌سالی، تشدید بحران‌های آب و هوایی، ذوب شدن پوشش‌های یخی در سطح زمین، افزایش تعداد و تنوع آفات کشاورزی، کاهش سطح آب در سفره‌های زیرزمینی و همچنین کاهش سطح زمین‌های قابل کشت که عملکرد محصولات کشاورزی و دامی را در دنیا کاهش می‌دهد، آسیب می‌بیند. بنابراین از دست رفتن امنیت غذایی می‌تواند با بروز قحطی و ناآرامی‌های اجتماعی در کشورهای مختلف همراه شود. علاوه بر موارد فوق گرمایش جهانی بر سلامت انسان‌ها و بروز صدها بیماری نیز اثر می‌گذارد. انسان و طبیعت در هر حالتی در وضعیت به وجود آمده آسیب می‌بینند و بدین تزتیب کره زمین در خطر جدی قرار گرفته است.
*اعلام افتتاح کمپین بین‌المللی «جمعه‌ها برای آینده» در ایران
در ایران چهار دهه است که حمایت و حفاظت از محیط زیست در اولویت دولت‌های مختلف جمهوری اسلامی قرار ندارد. آثار این بی‌توجهی را می‌توان در بروز پدیده‌هایی نظیر کم‌آبی و خشکیدگی، گرد و غبار، نابودی دریاچه‌ها، تالاب‌ها، سفره‌های آب زیرزمینی و زیستگاه‌های خشکی، آلودگی مفرط رودخانه‌ها و نیز آلودگی هوای شهرها و... مشاهده کرد. طرف‌های دولتی و غیردولتی در جمهوری اسلامی اغلب مسئول نقض فاحش حقوق محیط زیست در ایران هستند. آنها تا کنون منابع کمیاب محیط زیستی را استخراج، آلوده و نابود کرده‌اند. ضررهای محیط زیستی به طور مستقیم زندگی، کار، فرهنگ و حقوق مردم کشور را مورد تهدید قرار داده است.
امروزه این امر پوشیده‌ای نیست که محافظت از محیط زیست ایمن، سالم و چاره‌جویی برای محافظت از آن بسیار حیاتی است و قوانین بین‌المللی به این موضوع توجه ویژه کرده‌اند. در جهان امروز حقوق بشر و محافظت از محیط زیست به یکدیگر وابسته هستند. مدافعان حقوق محیط زیست و زمین مانند فعالین و مدافعان حقوق بشر، بیش از پیش هدف اقدام‌های سرکوبگرانه حکومت اسلامی ایران قرار گرفته‌اند.
در ایران نیز توجه به مسائل محیط زیست به ویژه در دو دهه اخیر افزایش یافته است. تشکل‌های مدنی و خودجوش در این عرصه فعالیت می‌کنند. محیط زیست عرصه حضور جوانانی متخصص و دلسوزی است که از یک سو دغدغه طبیعت ایران و آبادانی و آینده آب و خاک کشور را در سر دارند و از سویی دیگر از تغییرات بنیادین در حوزه‌های سیاسی ناامید می‌باشند. متخصصان محیط زیست و سازمان‌های محیط زیستی با آگاه‌سازی و دادن اطلاعات محیط زیستی به عموم مردم و اقشار مختلف جامعه، سعی در بالا بردن و ارتقای سطح دانش محیط زیستی و ایجاد فرهنگ حفاظت از محیط زیست کرده‌اند. در بیست سال گذشته تشکل‌های محیط زیستی در این عرصه فعالیت موثر داشته‌اند.
حسن روحانی دولت خود را دولت محیط زیست می‌داند اما کارشناسان و متخصین محیط زیست کارنامه محیط زیستی آقای روحانی را مطلقا منفی می‌دانند. از نظر این کارشناسان، دولت محیط زیستی دولتی است که هزینه‌ای برای محیط زیست بدهد، به این معنی که در شرایط محدودیت منابع، از جایی برای محیط زیست بزند. اما در دولت روحانی برعکس است و بودجه‌های مربوط به محیط زیست بسیار ناچیز است. به علاوه در دوره دوم دولت حسن روحانی جامعه محیط زیستی ایران به جای تقویت و حمایت همه‌جانبه، مورد سرکوب همه‌جانبه قرار گرفته است و هزینه‌های سنگینی تاکنون پرداخته است. فعالان محیط زیست یا در سانحه هوایی به صورت دسته‌جمعی یا به شکلی خودکشی داده می‌شوند یا به شکل مشکوکی به قتل می‌رسند و یا دستگیر، زندانی و با اتهام جاسوس و عامل بیگانه به صورت غیرعلنی محاکمه می‌شوند و در جامعه تمام وسایل ارتباط جمعی دولتی به تخریب فعالین محیط زیست می‌پردازند. فشار همه‌جانبه جریان‌های امنیتی، سپاه و قوه قضائیه بر اعضای جامعه مدنی و فعالین محیط زیست در چند سال اخیر رو به افزایش داشته است.
در این فضای سرکوب و هزینه دادن، عده‌ای از فعالین مدنی با نام "مجمع فعالان زیست محیطی کشور" (انجمن حمایت از حیوانات و محیط زیست ایران) اعلام کرده‌اند که به کمپین بین‌المللی "جمعه‌ها برای آینده" پیوسته‌اند. آنها اعلام کرده‌اند که این کمپین در جهت آگاه‌سازی مردم و مسئولین نسبت به تغییرات اقلیمی در ایران راه‌اندازی شده است که ایران بنا به توافق‌نامه تغییرات اقلیمی پاریس باید مثل سراسر کشورهای جهان به آن پایبند باشد و در جهت بهبود وضعیت محیط زیست کشور به همراهی مردم گام بردارد. این کمپین در سایت اینترنتی خود از ایرانیان خواسته است که به کمپین آنان در ایران بپوندند. در سایت آنها یک سری پیشنهادات ارائه شده است. آنها فعلا از برنامه‌های عملی خود برای پیوستن به کمپین جهانی، اطلاعاتی انتشار نداده‌اند و معلوم نیست که چگونه در شرایط ایران می‌خواهند یا می‌توانند فعالیت و تلاش مدنی در حمایت از محیط زیست انجام دهند.
علی صمد
16 مارس 2019
----------------------------------------
منابع:
- "مجمع فعالان زیست محیطی کشور" (انجمن حمایت از حیوانات و محیط‌زیست ایران)
- استفاده از برخی منابع ممطالب نشریات به زبان بلژیکی به مناسبت راهپیمایی روز جمعه 15 مارس 2019
- مولفه‌های تاثیرگذار تغییر اقلیم بر محصولات شیلاتی کشور